ΤΟΜΟΣ ΠΡΩΤΟΣ – ΤΑ ΠΟΛΙΤΙΚΟΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΑ ΤΕΚΜΗΡΙΑ

ΤΟΜΟΣ ΠΡΩΤΟΣ
ΤΑ ΠΟΛΙΤΙΚΟΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΑ ΤΕΚΜΗΡΙΑ

   

Θανάσης Χρήστου

ΠΡΟΛΟΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Θανάσης Χρήστου
Καθηγητής
Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας

του Πανεπιστημίου Πελλοπονήσου

    Δέκα περίπου χρόνια πέρασαν από τότε που συλλάβαμε την ιδέα να αναδιφήσουμε συστηματικά στα Γερμανικά Αρχεία του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, προκειμένου να διερευνήσουμε άγνωστες πτυχές των καταστροφών και των ολοκαυτωμάτων, που διέπραξαν οι Γερμανοί κατά τη διάρκεια της τετράχρονης Κατοχής της Ελλάδας. Τότε δεν μπορούσαμε να φαντασθούμε ότι η επερχόμενη οικονομική κρίση στη χώρα μας, από το 2009 και εφεξής, θα αναδείκνυε επιτακτικά την ανάγκη εμπεριστατωμένης έρευνας και  άλλων παραμέτρων της εδώ γερμανικής παρουσίας, όπως ήταν η οικονομική πολιτική που  άσκησαν  οι  Ναζί  στην  Ελλάδα,  το  επισιτιστικό  πρόβλημα, η αναχαίτιση των συμμαχικών παρεμβάσεων στον κατακτημένο χώρο, τα κίνητρα, οι αιτίες και ο τρόπος που αντιμετώπισαν το διαρκώς διογκούμενο ελληνικό αντιστασιακό κίνημα. Έτσι, προϊόντος του χρόνου διαπιστώσαμε ότι οι Γερμανικές Αρχές Κατοχής αποθησαύρισαν, ηθελημένα ή αθέλητα, ένα σπουδαίο αμητό πληροφοριών αναφορικά με το ρόλο των νέων ανθρώπων.
    Ως εκ τούτου, προσανατολίσαμε την έρευνά μας ανάλογα και το αποτέλεσμα άρχισε γρήγορα να γίνεται ορατό και ανιχνεύσιμο και προπαντός με δυνατότητα τεκμηρίωσης. Κατά συνέπεια, η επισήμανση και ανάδειξη της δράσης των Νέων από τη στιγμή των πρώτων αψιμαχιών στο μέτωπο μέχρι την αποχώρηση των κατακτητών από την Ελλάδα έγινε πρωταρχικό μας μέλημα. Προσέλαβε δε ο ρόλος των νεαρών Ελληνίδων και Ελλήνων επικές διαστάσεις, όταν οι ξένοι εισβολείς θέλησαν να επιβάλουν τη “νέα τάξη πραγμάτων’’, όπως την αντιλαμβάνονταν και εννοούσαν εκείνοι, με συνέπεια η νέα γενιά να βρεθεί σε μόνιμη και σταθερή τροχιά σύγκρουσης μαζί τους.
    Γι’ αυτό και στρέψαμε την προσοχή μας ευθύς εξαρχής στο Ιστορικό Αρχείο του Υπουργείου Εθνικής Άμυνας (Bundesarchiv/Militärarchiv – Freiburg), το οποίο από τη φύση του μπορούσε να μας δώσει ανάγλυφα τορ όλο των Νέων στη δίνη της πρώτης γραμμής του πολέμου. Εκεί ανακαλύψαμε ότι η απαρχή της συγκρότησης του πολιτικού κατεστημένου, που θα κυβερνούσε την κατακτημένη χώρα σύμφωνα με τα εθνικοσοσιαλιστικά θέσφατα για τα επόμενα χρόνια, σημειώθηκε στην πρώτη γραμμή του πυρός και μάλιστα με πρωτοβουλία Ελλήνων αξιωματικών, οι οποίοι και απέστειλαν εθελούσια επιστολές προς τον Αδόλφο Χίτλερ.
    Σε αυτές τις ρωγμές, που αφήνουν πίσω τους ασυνείδητα ορισμένες φορές οι συγκυρίες της πολιτικής, κατάφεραν να διεισδύσουν από αθέατα σημεία πολλοί νέοι άνθρωποι. Έτσι, η έρευνά μας στη συνέχεια εστιάσθηκε νομοτελειακά στο Ιστορικό Αρχείο του Υπουργείου των Εξωτερικών (Politisches Archiv des Auswärtigen Amtes – Berlin), στο οποίο ήταν αποθησαυρισμένο όλο το τεκμηριωτικό υλικό που είχε παραγάγει η Γερμανική Πρεσβεία στην Αθήνα κατά το επίμαχο χρονικό διάστημα της ελληνοϊταλικής και της ελληνογερμανικής διένεξης. Κατά συνέπεια, πάνω στη βάση των δύο αυτών αρχειακών πυλώνων δομήσαμε την έρευνα και τις προσπάθειές μας.
    Πρωταγωνιστικό ρόλο προς την κατεύθυνση αυτή έπαιξε ο αγαπητός συνάδελφος και φίλος Αναπληρωτής Καθηγητής στο Τμήμα Φιλολογίας της Σχολής μας στην Καλαμάτα με βαθιά γνώση της ιστορίας του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου Βασίλης Λ. Κωνσταντινόπουλος, ο οποίος έχει και την επιμέλεια του παρόντος πονήματος και τον οποίο θέλω να ευχαριστήσω εγκάρδια και επίσημα και από τη θέση αυτή, γνωρίζοντας εξαρχής ότι προσκρούω στην εγγενή του μετριοφροσύνη.
    Σημαντική βοήθεια προς την εξασφάλιση των απαιτούμενων πόρων για την αγορά του συγκεκριμένου αρχειακού υλικού μάς προσέφερε ερευνητικό κονδύλι από πρόγραμμα του Πανεπιστημίου μας, για τη στήριξη του οποίου θερμά ευχαριστούμε τους τότε ιθύνοντες.
    Όμως, στην παρούσα συγκυρία το εμπόδιο της δημοσίευσης της έρευνάς μας υπερκέρασε το πρόγραμμα που μας εξασφάλισε η Γενική  Γραμματεία Διά Βίου Μάθησης και Νέας Γενιάς του Υπουργείου Παιδείας, την οποία και ευχαριστούμε από καρδιάς.
    Ιδιαίτερα θα θέλαμε να εκφράσουμε τις ευχαριστίες μας στον Γενικό Γραμματέα κ. Παυσανία Παπαγεωργίου, ο οποίος και προλογίζει το έργο μας. Και φυσικά θα ήταν παράλειψή μας εάν δεν εκφράζαμε την ευγνωμοσύνη μας και προς τον προηγούμενο Γενικό Γραμματέα Καθηγητή στο Ε.Μ.Π. κ. Γεράσιμο Σπαθή, ο οποίος στήριξε και ενέκρινε την πρότασή μας.
    Εδώ ας σημειωθεί ότι το πρώτο ερέθισμα να εκδηλώσουμε το ενδιαφέρον μας για ένα πρόγραμμα αξιοποίησης των Γερμανικών Αρχείων μάς το έδωσε η τότε επικεφαλής της Διεύθυνσης Κοινωνικής Συμμετοχής της Γενικής Γραμματείας Νέας Γενιάς κ. Δώρα Μπέη, η οποία όχι απλά μάς έδωσε την ιδέα αλλά και μάς παρότρυνε να υποβάλλουμε το ερευνητικό μας σχέδιο.
    Στη συνέχεια, η ιδέα για την ανάδειξη του ρόλου της ελληνικής νεολαίας στα χρόνια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου ανήκει στην προϊσταμένη της Διεύθυνσης Νέας Γενιάς της Γενικής Γραμματείας Διά Βίου Μάθησης και Νέας Γενιάς κ. Βασιλική Παπακωνσταντίνου, η οποία συμπαραστάθηκε ευθύβολα και με ευρηματικότητα στην προσπάθειά μας, γι’ αυτό και την ευχαριστούμε με ευγνώμονα αισθήματα. Επίσης, ευχαριστούμε εγκάρδια και το Τμήμα Πολιτισμού και Κοινωνικής Συμμετοχής της Διεύθυνσης Νέας Γενιάς για την ολόθυμη στήριξή του στο εγχείρημά μας, καθώς και την Ειδική Επιστημονική Συνεργάτιδα του Γενικού Γραμματέα Διά Βίου Μάθησης και Νέας Γενιάς κ. Ιουλία Πύρρου για την πολύτιμη αρωγή της.
    Θα μακρηγορούσαμε πολύ στη συνάφεια αυτή εάν προσπαθούσαμε να αναφερθούμε αναλυτικά σε όλους, όσοι μας βοήθησαν με πολλούς τρόπους να συγκροτήσουμε το σώμα της εργασίας μας και να αντιμετωπίσουμε αποτελεσματικά τις δυσκολίες που κατά καιρούς συναντούσαμε. Γι’ αυτό και θα περιορισθούμε να τους μνημονεύσουμε απλά ως ελάχιστη αντίχαρη για όλα όσα οι ίδιοι γνωρίζουμε πολύ καλά πως τους χρωστούμε.
    Έτσι, θα θέλαμε να εκφράσουμε τις ευχαριστίες μας στους φίλους και συναδέλφους, όπως στον Καθηγητή κ. Σταύρο Περεντίδη, τον Αναπληρωτή Καθηγητή κ. Ιάκωβο Μιχαηλίδη, τον Καθηγητή κ. Στέφανο Παπαγεωργίου, τον Καθηγητή κ. Χαράλαμπο Μπαμπούνη, την Αναπληρώτρια Καθηγήτρια  κ. Κατερίνα Γαρδίκα, την Αναπληρώτρια Καθηγήτρια κ. Λίνα Λούβη, την Καθηγήτρια κ. Μαρία Βενετσανοπούλου, τον Αναπληρωτή Καθηγητή κ. Πέτρο Παπαπολυβίου, τον Καθηγητή κ. Αλέξιο Γ. Κ. Σαββίδη, την Επίκουρη Καθηγήτρια κ. Ευγενία Γιαννούλη, τον Αναπληρωτή Καθηγητή κ. Αριστείδη Δουλαβέρα, τον κ. Matthias Kelm, τον κ. Γιώργο Βραζιτούλη, τον κ. Πάνο Πετρόπουλο, τον κ. Χρήστο Λαλά, την κ. Χρυσούλα Δασαργύρη, καθώς και τους υπαλλήλους του Ιστορικού Αρχείου του Υπουργείου των Εξωτερικών στο Βερολίνο κ. Birgit Kmezik και Dr. Martin Kroeger.
    Επίσης, θερμοί συμπαραστάτες στάθηκαν στο έργο μας οι προπτυχιακοί και μεταπτυχιακοί φοιτητές μας,  που  συγκροτούν  την  ομάδα  εργασίας  του προγράμματός μας (με αλφαβητική σειρά) την Ευσταθία Αργείτη, τον Παντελή Διολέτη, τη Δανάη Κωνσταντινοπούλου, την Κονδυλία Πινέλη,    τη Μάρθα – Αντωνία Σμέρλα και τον Χρήστο Χριστοφιλιά, και ανεξάρτητα από την ομάδα εργασίας τις φοιτήτριες Άρτεμη Διαμαντοπούλου και Μαρία Κουρκούτη, οι οποίοι έδειξαν τον καλύτερο εαυτό τους σε όλες τις φάσεις του εγχειρήματος.
     Τέλος, αλλά όχι τελευταία στην καρδιά μου άφησα να διατυπώσω ένα λόγο ευγνωμοσύνης στη χαρισματική και χαμηλών τόνων σύντροφο της ζωής μου Δώρα Παπανικολάου-Χρήστου, η οποία με ακολούθησε και στο βιβλίο αυτό με επιμονή και επινοητικότητα.
    Ολοκληρώνοντας δεν θα φεισθώ κανενός κόπου, όπως κάνω άλλωστε σε κάθε έργο μου, να επαναλάβω πως οποιαδήποτε παράλειψη ή αδυναμία βαρύνει αποκλειστικά και μόνο εμένα. Ευελπιστώ πως και το νέο αυτό πόνημα δεν θα διαψεύσει τις προσδοκίες όλων εκείνων που με κάποιο τρόπο με ευεργέτησαν στο συναπάντημά μας, χωρίς να το γνωρίζουν, στεκόμενοι πάντοτε κοντά μου με υπομονή και γενναιοφροσύνη.

Αθήνα, 1 Ιουνίου 2016  

Θ.Χ.
 

Στις Ελληνίδες και τους Έλληνες Νέους
που πρόσφεραν ολόθυμα τη ζωή τους στο Μέτωπο, την Κατοχή και την Αντίσταση

“Το εύδαιμον το ελεύθερον, το δ’ ελεύθερον το εύψυχον”
(“Θεμέλιο της ευτυχίας είναι η ελευθερία και της ελευθερίας η γενναιότητα”)

Θουκυδίδης

    Στο επίκεντρο του εγχειρήματος στέκεται η ανάδειξη του αυθόρμητου ρόλου των νέων ανθρώπων, που πήραν μέρος στην ελληνοϊταλική και τη συνεπακόλουθη ελληνογερμανική διελκυστίνδα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, τους οποίους ενδεχομένως να  θεωρεί κανείς στην πρώτη διερευνητική εξέταση ως δευτεραγωνιστές ή και  τριταγωνιστές της υπόθεσης.  Και τούτο αφενός, διότι η εγχώρια ιστοριογραφία τους αφιέρωσε  λίγες σελίδες  με επιγραμματικές αναφορές και αφετέρου, επειδή ίσως η συμμετοχή των στρατηγών ή των πάσης φύσεως αξιωματούχων να ήταν περισσότερη ευκρινής. ‘Η και ακόμη, διότι οι μηχανισμοί παραγωγής γραφειοκρατικού υλικού να θεώρησαν ως υποχρέωσή τους να απαθανατίσουν περισσότερο τις ενέργειες των υψηλόβαθμων αυτών ομάδων,  παρά  τις παρορμητικές πρωτοβουλίες των νεαρών βλαστών που η συμμετοχή τους στα πολεμικά δρώμενα θεωρούνταν αυτονόητη και ως εκ τούτου όχι και τόσο νευραλγικής σημασίας.
     Κατά συνέπεια, η οπτική μας γωνία οριοθετήθηκε ενεργά  και δομήθηκε   μεθοδικά πάνω στον αρχειακό άξονα της συμβολής της ελληνικής νεολαίας στο έπος του Μετώπου του 1940-1941, της επακόλουθης τριπλής Κατοχής και της αδάμαστης και αγέρωχης Αντίστασης των ετών 1941-1944.

   Στο εμπροσθόφυλλο και στο πάνω μέρος εικονίζονται ενθουσιώδεις νεοσύλλεκτοι να διαβαίνουν την οδό Πανεπιστημίου μπροστά από το νεοκλασικό κτίριο της Εθνικής Βιβλιοθήκης, ενώ στο κάτω μέρος με φόντο το περιστύλιο του Πανεπιστημίου Αθηνών απαθανατίζονται φωτογραφικά σε μία σύνθεση από αριστερά προς τα δεξιά ο Χίτλερ, ο Γεώργιος Β΄ και ο Γεώργιος Τσολάκογλου.
   Στο πάνω μέρος του οπισθόφυλλου απεικονίζονται από αριστερά προς τα δεξιά ο Αλέξανδρος Παπάγος και ο Sepp Dietrich